Overstromingen en bosbranden confronteren de religies met een realiteit waarvoor ze niet langer de ogen kunnen sluiten. Op de interreligieuze vrouwenbijeenkomst Vrome Vriendinnen op 11 augustus in Aalst, fungeert het boek Groene Theologie van Trees van Montfoort als aanzet voor een nieuwe beeldenstorm. “We moeten anders leren denken over het beeld van God, het beeld de mens en het beeld van de wereld. Dat is dé grote opdracht”, zegt predikant Saskia Ketelaar.
Kelly Keasberry
Dat de kansel zich uitstekend leent voor een groen geluid, blijkt wel uit Groene Theologie van de Nederlandse predikante Trees van Montfoort. Het werd door recensenten van Trouw en het Nederlands Dagblad verkozen tot Theologisch Boek van het Jaar 2019. Met de bijeenkomst van Vrome Vriendinnen voor ogen, besloot Saskia Ketelaar er eens in te duiken. Ze werd gegrepen door de profetische lading van het boek, dat een half jaar voor het uitbreken van de coronapandemie verscheen.
“Toen ik het las, liet het water zijn verwoestende kracht zien in Wallonië, Duitsland en Nederland”, getuigt Ketelaar. Vuur hield dan weer huis in meerdere gebieden rond de Middellandse Zee. Tegen dat decor lanceerden de Verenigde Naties een vernietigend IPCC-klimaatrapport, waaruit blijkt dat de klimaatopwarming sneller gaat en wijdverbreider en intenser is dan verwacht. VN-baas Antonio Guterres noemt het rapport “een code rood voor de mensheid”. En dus moeten we snel handelen. “Elk tiende van een graad maakt al een verschil”, aldus twee Belgische medeauteurs van het rapport.
Blinde vlek
Volgens historicus Lynn White is het westerse christendom grotendeels de oorzaak van de klimaatcrisis. Het rentmeesterschap dat de mens in Genesis 1,28 wordt opgelegd, werd vaak door een antropocentrische bril gelezen. Dat droeg bij aan een wereldbeeld waarin de – met name westerse en witte – mens zichzelf als de maat van alle dingen ziet, en meent in zijn jacht op macht en winst alles te kunnen beheersen. “Hoe kun je lucht kopen of verkopen, de warmte van de aarde, de snelheid van de antilope?”, vroeg een indianenopperhoofd in Seattle zich terecht af.
Tegenover het antropocentrisme dat onze exegeses kleurde, plaatst Van Montfoort een ecologische theologie. Samenhang is daarvan het uitgangspunt. Schepping is volgens de theologe geen eenmalige gebeurtenis in de tijd die zich beperkt tot Genesis, maar een voortgaand proces dat alle Bijbelboeken doordesemt. Niets is ooit afgerond. Dat maakt de Bijbel niet tot een antropocentrisch, maar tot een theocentrisch boek. Gods en Zijn heilsplan voor de Aarde staan centraal. En de kosmos is veel meer dan het decor waartegen dat heilsverhaal zich afspeelt. “God keek naar alles wat Hij had gemaakt en zag dat het goed was”, lezen we in Genesis 1, 31. De schepping is intrinsiek goed, omdat ze Gods grootheid weerspiegelt en er onophoudelijk van getuigt.
Zonde en schuld
De ecologische crisis is een crisis van ons wereldbeeld en onze relatie met God en de aarde. Het huidige economische systeem vertoont twee cruciale fouten: enerzijds de mens die zich als maat der dingen ziet, anderzijds een gebrek aan verantwoordelijkheid voor de Aarde. Maar terwijl – zoals Greta Thunberg het verwoordt – ons huis in brand staat, is nog altijd niet iedereen te porren voor een onderwerp als het klimaat.
De reden laat zich raden. Het klimaatverhaal gaat nogal eens gepaard met doemscenario’s, boodschappen van zonde en schuld en restrictieve maatregelen. Hoe terecht dat ook mag zijn, de nadruk ligt te veel op het negatieve. Als je weet dat 70 procent van de mensen gewoon een comfortabel leven wil, is het niet verbazingwekkend dat zo’n discours weinig mensen in beweging zet.
Van Montfoort tuint niet in die valkuil. Door alle bladzijden heen spreekt een boodschap van hoop. Elke crisis is een kans, en zelfs in de grootste chaos ziet de theologe mogelijkheden voor een nieuwe creatie.
Groene Reformatie
Dat betekent evenwel niet dat we kunnen doorgaan alsof er niets aan de hand is. “Het wordt tijd voor een nieuwe beeldenstorm, een Groene Reformatie”, verwoordt Ketelaar het, “tijd om de beelden van antropocentrisme en overconsumptie af te breken en te vervangen door andere beelden.” Nu is het aan de mens, die zichzelf altijd kroon op de schepping waande, om nederig zijn kroon af te leggen. Zijn we bereid een ecologische theologie te omarmen, dan ontstaat van daaruit ruimte om Bijbelse teksten opnieuw betekenis te geven.
De Groene Reformatie die voor ons ligt, is op zijn minst hoopvol. In tegenstelling tot de beeldenstorm van de 16de eeuw is dit een strijd waar we oecumenisch en in alle verbondenheid gehoor aan kunnen geven. Paus Franciscus lanceerde in 2015 de encycliek Laudato Si, waarin hij de Aarde aanduidt als “ons gemeenschappelijk huis”. In Vlaanderen maakt Ecokerk dat document bespreekbaar en uitdagend met een zeven stappenplan. Dat groene theologie ook moslims aanspreekt, blijkt uit de lezing van Groen-politica Fatma Yildiz tijdens de bijeenkomst van Vrome Vriendinnen.
Dank- en oogstdagen
Welk huiswerk ligt er voor protestanten? Hoe kunnen wij specifieke tradities inzetten om het anders denken over God, de mens en de Aarde concreet vorm te geven? Van Montfoort geeft in haar boek diverse tips, waarbij ze onder meer pleit voor een eerherstel van de traditie van dank- en oogstdagen. Een oogstdankdienst kan in het teken staan van respect voor de Aarde, voor al wat groeit.
Geliefde kerk, het is tijd voor een mea culpa. Theologen, die lange tijd een verhaal van antropocentrisme verkondigden, zijn nu bij uitstek geroepen om op te staan en hun verantwoordelijkheid op te nemen. Het is tijd voor een Groene Reformatie. Laten we de handen ineenslaan en de aloude afgodsbeelden neerhalen. En laat ons dankbaar terugkeren tot de Eeuwige, zodat de schepping kan worden tot een bron van leven voor vele generaties.
Nuttige links:
- Ecokerk ecokerk.be
- Broederlijk delen broederlijkdelen.be
- https://nl.protestant.link/klimaatverandering/
Belden:
La Nature Terre Durabilité – Photo gratuite sur Pixabay
Livre D’Images Poésie La Nature – Image gratuite sur Pixabay
Forêt Des Arbres Grand Les – Photo gratuite sur Pixabay
