Voor mij lijken mannen die vrouwen verpletteren, verachten en verkrachten heel erg op zij die de natuur beschouwen als gebruiksvoorwerp. De aarde respecteren en vrouwen respecteren is voor mij van dezelfde orde.

Bovenstaand citaat is van klimatoloog Jean-Pascal van Ypersele in een artikel in de Morgen op 14 februari 2022 naar aanleiding van de aanklachten van seksueel misbruik aan de KULeuven.

Ik kreeg het artikel in handen omdat ik naar aanleiding van de synodale dag over het klimaat een artikel wilde schrijven over het Bijbelvers uit Leviticus 18: “Laat het land jullie niet uitbraken door jullie onreinheid met haar, zoals zij het volk voor jullie heeft uitgebraakt. Lev 18:25
De boodschap lijkt een waarschuwing tegen vormen  van seksuele ontucht. Wie Leviticus 18 leest, zal hier wat doorgaans de verboden op incest genoemd wordt in lezen, of zoals de Bijbel in gewone taal het schrijft ‘regels over verboden seks’.

“Laat het land je niet uitbraken”. wordt echter volgens de Joodse traditie verbonden aan het gebod het land om de zeven jaar braak te laten liggen (Lev 26:35 “Zo wordt het land, doordat het braak ligt terwijl jullie naar het land van je vijanden verdreven zijn, schadeloosgesteld voor de rust die het heeft moeten ontberen. Dan zal het rusten ter vergoeding van de sabbatsjaren.”). Ik was dus aangenaam verrast om vast te stellen dat een klimatoloog net als de auteurs van Leviticus 18 een overeenkomst ziet tussen  seksueel misbruik en het misbruik van de aarde. #Metoo

Om deze overeenkomst te zien, helpt het de Hebreeuwse tekst te lezen.  In Leviticus 18 klinkt telkens het zinnetje: de schaamte van… mag je niet ontbloten, het is je.. . Het is als een refrein. De nieuwe Bijbelvertalingen maken hiervan: “ je mag geen gemeenschap hebben met je moeder, je zuster want daarmee onteer je…..” De schaamte ontbloten is echter meer dan enkel gemeenschap hebben, het heeft te maken met te schande maken, iemand te kijk zetten. Je kan in dat geval dus beter gewoon van misbruik spreken. In de Hebreeuwse tekst is het vooral het lichaam van het slachtoffer dat onteerd wordt. De dader wordt daarentegen gewezen op zijn of haar verwantschap met het slachtoffer: het is je moeder, je vader, je zus, je tante.

Het hoofdstuk in zijn geheel kaart trouwens niet enkel het individuele machtsmisbruik aan, maar heeft vooral misbruik van het sociale lichaam op het oog, in een maatschappij die geen verwantschap meer lijkt te erkennen, die haar verwantschap ten aanzien van de ouders, bloedverwanten, naasten, vreemdelingen, dieren, het land en  God miskent en schade toebrengt. Net zo goed als Hooglied het verbond met God seksueel viert, zie je in Leviticus 18 dat het grenzeloze misbruik een schending is van het verbond. Wie in dit hoofdstuk regels tracht te vinden welke seks wel of niet geoorloofd is en in Hooglied hoopt te lezen hoe het wel moet, maakt deze literatuur goedkoop en mist het punt.

Voor de auteurs van Leviticus hebben  mens, dier en land  overeenkomsten. Het hoofdstuk lijkt geen onderscheid te maken tussen de vormen van misbruik, of het nu gaat over misbruik binnen de familie, van dieren of van de aarde. Daarbij moeten we bedenken dat het hele Bijbelboek ook oproept om ruimte te maken voor God door zich te matigen, voor God een plaats te bereiden waar Hij kan wonen. De mens maakt ruimte voor Hem door zich niet alles toe te eigenen, maar grenzen te stellen in zijn omgang met voedsel, op seksueel vlak én door zijn omgang met het land. Wat anders kan die vrij te maken plek voor God zijn dan de aarde zelf, zodat God onder de mensen kan wonen?

Een maatschappij die de grenzen overschrijdt, zal vroeg of laat de gevolgen daarvan dragen. Een collectief misbruik zoals vandaag de dag, waarbij de mensheid als geheel 1,7 aardes nodig heeft om zijn huidige manier van leven te handhaven, is onhoudbaar. Hoe grenzeloos onze productie en consumptie eigenlijk zijn, wordt weergegeven in de Global Footprint. Elk jaar berekent de denktank Global Footprint Network de symbolische datum waarop de mensheid alle natuurlijke hulpbronnen heeft verbruikt die de aarde in een jaar kan produceren. Vanaf dan kappen we meer bossen dan er jaarlijks kunnen bijgroeien, stoten we meer broeikasgassen uit dan de natuur kan opnemen. De rest van het jaar leeft de mensheid op krediet. In 2021 viel die datum op 22 augustus voor de wereld als geheel. Voor België echter viel die datum al op 30 maart.

Volgens Leviticus bestaat er geen ritueel om dit onrecht te vergeven. Op het punt van no-return zit er niets anders op dan de inwoners uit te spugen.  Een vorm van zelfregulering van het land: eco-(theo) logisch. Zelfs Gods Barmhartigheid kan niet meer tussenkomen. Leviticus, het hart van de Thora, windt er geen doekjes om.

Misschien is er een verband tussen ons misbruik van de aarde en het gegeven dat we het Bijbelboek Leviticus niet meer op ons leven konden toepassen en zelfs niet eens meer de moeite namen om het te lezen. Alleen Leviticus 19 staat nog op het leesrooster. Hadden we het Bijbelboek beter leren lezen, dan waren we er misschien als kerken eerder van overtuigd dat er niet alleen een verband is tussen seksueel misbruik en het misbruik van de aarde. We hadden misschien ook eerder ingezien dat niet alleen seksueel misbruik binnen en buiten de kerk onze aandacht vraagt. Ook de klimaatcrisis behoort wel degelijk tot de verantwoordelijkheid van de kerk.

 

Ds. Eefje van der Linden

 

beeld: pixabay