Overstromingen en bosbranden confronteren ons met een realiteit waarvoor we niet langer de ogen kunnen sluiten. In Bologna hield het G20 Interfaith Forum onlangs een conferentie. Centrale insteek was Prediker 3:3: “Er is een tijd om te doden en een tijd om te helen, een tijd om af te breken en een tijd om op te bouwen”. De wereld roept om een Groene Reformatie, en kerken kunnen een belangrijke rol spelen.

Half september reisden ongeveer 400 vertegenwoordigers van regeringen, universiteiten en religieuze organisaties uit de hele wereld af naar Italië om zich te buigen over de relatie tussen religie en de huidige politieke en maatschappelijke uitdagingen. De G20, het platform van de twintig grootste economieën van de wereld, beschouwt religie als belangrijke factor om sociaal-maatschappelijke verandering te ontketenen.

 

Code rood voor de mensheid

België werd de voorbije zomer bruut geconfronteerd met de verwoestende kracht van het water. Beelden van overstromingen in Pepinster en ronddrijvende auto’s door de straten van Namen bepaalden eind juli het nieuws. Enkele dagen later, op 9 augustus, lanceerden de Verenigde Naties een vernietigend IPCC-klimaatrapport, waaruit blijkt dat de klimaatopwarming sneller gaat en wijdverbreider en intenser is dan verwacht. VN-baas Antonio Guterres spreekt van “een code rood voor de mensheid”. En dus moeten we snel handelen. “Elk tiende van een graad maakt al een verschil”, aldus twee Belgische medeauteurs van het rapport.

 

De mens als maat van alle dingen

Volgens historicus Lynn White is de oorzaak van de klimaatcrisis grotendeels te wijten aan het westerse christendom. Het rentmeesterschap dat de mens in Genesis 1,28 krijgt opgelegd, werd vaak door een antropocentrische bril gelezen. Dat droeg bij aan een wereldbeeld waarin de – met name westerse en witte – mens zichzelf als de maat van alle dingen ziet, en meent in zijn jacht op macht en winst alles te kunnen beheersen. “Hoe kun je lucht kopen of verkopen, de warmte van de aarde, de snelheid van de antilope?”, vroeg een indianenopperhoofd in Seattle zich terecht af.

Tegenover dat antropocentrisme plaatst de Nederlandse predikant Trees van Montfoort een ecologische theologie. Samenhang is daarvan het uitgangspunt. In haar boek Groene Theologie stelt ze dat schepping geen eenmalige gebeurtenis in de tijd is die zich beperkt tot Genesis, maar een voortgaand proces dat alle Bijbelboeken doordesemt. Niets is ooit afgerond. Dat maakt de Bijbel niet tot een antropocentrisch, maar tot een theocentrisch boek. Gods en Zijn heilsplan voor de Aarde staan centraal. En de kosmos is veel meer dan het decor waartegen dat heilsverhaal zich afspeelt. “God keek naar alles wat Hij had gemaakt en zag dat het goed was”, vermeldt Genesis 1, 31. De schepping is intrinsiek goed, omdat ze Gods grootheid weerspiegelt en er onophoudelijk van getuigt.

 

Zonde en schuld

De ecologische crisis is een crisis van ons wereldbeeld en onze relatie met God en de aarde. Het huidige economische systeem vertoont twee cruciale fouten: enerzijds de mens die zichzelf als maat der dingen ziet, anderzijds een gebrek aan verantwoordelijkheid voor de Aarde. Maar terwijl – zoals Greta Thunberg het verwoordt – ons huis in brand staat, is nog altijd niet iedereen te porren voor een onderwerp als het klimaat. De reden laat zich raden. Het klimaatverhaal gaat nogal eens gepaard met doemscenario’s, boodschappen van zonde en schuld en restrictieve maatregelen. Hoe terecht dat ook mag zijn, de nadruk ligt te veel op het negatieve. Als je weet dat 70 procent van de mensen gewoon een comfortabel leven wil, is het niet verbazingwekkend dat zo’n discours weinig mensen in beweging zet.

Van Montfoort tuint niet in die valkuil. Door alle bladzijden heen spreekt een boodschap van hoop. Elke crisis is een kans, en zelfs in de grootste chaos ziet de theologe mogelijkheden voor een nieuwe creatie. Al even hoopvol klinken de Nederlandse theologen Jos Douma en Herman Selderhuis, die beide een toespraak hielden tijdens de G20-conferentie. Douma benadrukte het belang van een bloeiende dialoog tussen kerken en religies. Daarbij gaat het niet alleen om ontmoetingen op “hoog niveau”, maar juist en vooral tussen gewone gelovigen. Selderhuis op zijn beurt, riep theologen op hun métier serieus te nemen, onder meer door zorgvuldige exegese van teksten en door duidelijk te zijn over de realiteit van het kwaad in de wereld. “Theologen zijn woorddeskundigen”, zo benadrukte hij, en – verwijzend naar Prediker 3:3 – woorden kunnen zowel breuken veroorzaken als helen. De kracht van het woord valt niet te onderschatten; het juiste woord kan zomaar de aanzet zijn tot verandering.

Het slotwoord op de conferentie kwam van Italiaans premier Mario Draghi, die waarschuwde tegen het misbruik van religie voor politieke doeleinden. “In religie gaat het om liefde”, stelde hij. “De principes van elke religie moeten zeker worden verdedigd met standvastigheid en barmhartigheid, maar niet met ellende en terreur.” De boodschappen op de G20-conferentie sluiten naadloos aan bij de encycliek Laudato Si (2015) van paus Franciscus, waarin hij de Aarde aanduidt als “ons gemeenschappelijk huis”.

 

Groene Reformatie

Bijna unaniem klinkt de roep om verandering. Te lang leefden we voort in een oud verhaal, een narratief van ongebreidelde economische groei, overconsumptie, antropocentrisme en gestolde tradities. De overstromingen waarmee ons land werd geconfronteerd, drukken ons met de neus op de feiten.

Het huiswerk dat voor ons ligt, zal niet altijd gemakkelijk zijn. Maar het is hoopvol: in tegenstelling tot de beeldenstorm van de 16^de eeuw is dit een strijd waar we oecumenisch en in alle verbondenheid gehoor aan kunnen geven. Als we bereid zijn een ecologische theologie te omarmen, dan ontstaat van daaruit ruimte om Bijbelse teksten opnieuw betekenis te geven. Van Montfoort raadt protestanten aan om tradities als dank- en oogstdagen nieuw leven in te blazen. Een oogstdankdienst kan bijvoorbeeld in het teken staan van respect voor de Aarde, voor al wat groeit.

De wereld roept om een nieuwe beeldenstorm. Het is tijd voor een Groene Reformatie; tijd om de oude beelden te verbrijzelen en te vervangen door frisse idealen. Tijd om te helen.

 

Nuttige links:

• Ecokerk.be
• Broederlijkdelen.be
• G20interfaith.org

 

Kelly Keasberry

Journaliste en lekenprediker

 

Beeld: ©wikimediacommons – Noah’s Ark – Edward Hicks – Wikimedia commons – https://fr.vikidia.org/wiki/Fichier:Edward_Hicks_-_Noahs_Ark.jpg >  Noahs Ark, Edward Hicks