Verschillende vaste Pro-News leden hebben ons gevraagd om artikelen over de Reformatie. Na rijp beraad heeft de communicatiecommissie voorgesteld een reeks over de geschiedenis van het protestantisme in het blad op te nemen, met bijzondere aandacht voor België. Het avontuur van het protestantisme in ons land is inderdaad rijk en boeiend. De historica Laurence Druez bijt de spits af met een innemend betoog: waarom is het verleden een gemeenschappelijk erfgoed, waarvan het belang verder reikt dan onze protestantse gemeenschappen en zelfs de zeer subjectieve grenzen van ons grondgebied?

Wat maakt de geschiedenis van het Belgisch protestantisme zo boeiend?

Terwijl van de erkende erediensten de Katholieke Kerk en de Islam veel media-aandacht krijgen in ons land, kan hetzelfde niet gezegd worden van de discrete protestanten. Zij blijven grotendeels onbekend (op een aantal clichés na) bij de meerderheid van de Belgen en soms, toegegeven, bij zichzelf…

Zij zijn echter niet alleen de tweede meest vertegenwoordigde religieuze minderheid in termen van aantal leden na de Islam, maar ook de tweede oudste na de Joodse bevolking op het grondgebied van het huidige België, waar zij al 500 jaar zonder echte discontinuïteit aanwezig zijn, en ook de eerste die onder het regime van het soevereine België overheidssteun heeft ontvangen.

Hieruit blijkt dat de protestantse godsdienst niet alleen stevig geworteld is, maar ook gestructureerd, georganiseerd en vertegenwoordigd is bij de overheid.

Bovendien zijn de protestanten de verre erfgenamen van een belangrijke gebeurtenis, de Reformatie, die een van de meest beslissende keerpunten in het Westen vormde door de gevolgen ervan tot op de dag van vandaag op vele gebieden – religieus en seculier – van de samenleving, zoals de vele herdenkingen van 2017, zowel door de seculiere samenleving, de wetenschappelijke wereld als vele kerken, hebben helpen herinneren. Veel van haar vertegenwoordigers hebben zich onderscheiden door hun activiteiten in uiteenlopende sectoren als industrie, financiën, politiek, het leger, de wetenschappen, de kunsten of door hun sociaal engagement. Onder de grote protestantse figuren in ons land kunnen we enkele grote namen noemen zoals de theoloog Guido de Brès, de eerste koning der Belgen Leopold I, de industrieel John Cockerill, de verpleegster Edith Cavell en de minister van Staat Jean Rey, die een rol speelde bij de opbouw van de Europese Unie.

Ondanks de aanvankelijk Germaanse oorsprong van de Reformatie en de overheersende rol van een buitenlandse diplomatieke, commerciële en militaire aanwezigheid bij het voortbestaan ervan tot de invoering van de vrijheid van godsdienst, en vervolgens de missionaire heropleving en groei ervan, heeft het Belgische protestantisme lange tijd lokale wortels gehad, zoals blijkt uit de oudste gemeenschappen, zoals die van Dour, Rongy en Hodimont.

Tenslotte gaf het vanaf de 19e eeuw aanleiding tot de bouw van gebouwen – tempels – waarvan sommige opmerkelijke architectonische prestaties zijn en die plaatsen van herinnering zijn, symbolen van de continuïteit van het gereformeerde geloof en van het succes van een oecumenische harmonie.

Er zijn dus veel redenen om geïnteresseerd te zijn in zijn lange en rijke geschiedenis, waarvan vele aspecten tot op heden verborgen blijven. Om het te begrijpen is er niets beters dan zich te verdiepen in de archieven van protestantse organisaties en gemeenten, die met name worden bewaard in het Huis van het Protestantisme in Brussel! Via verslagen, correspondentie, notulen van vergaderingen, bouwdossiers, boekhoudkundige documenten en foto’s ontdekken we het werk van de pioniers, het begin van de zendingsposten, de groei en de wederwaardigheden van de gemeenschappen, de organisatie van de gemeenten, de persoonlijkheden van de predikanten, de mentaliteit en de ervaringen van de gelovigen en de evolutie van de gebedshuizen, die samen de complexe identiteit van een soms moeilijk te definiëren minderheid onthullen.

Laurence Druez

Doctor in de geschiedenis

Docent aan de Universitaire Faculteit voor Protestantse Theologie in Brussel

Werkleidster bij het Rijksarchief in België