Op 7 november 2016 overleed Leonard Cohen. Hij werd 82 jaar oud. Kort daarvoor was zijn laatste CD uitgekomen: You want it darker. Het is een album dat zich afspeelt in het zicht van de dood. Het einde van zijn leven kwam sneller dan iemand kon vermoeden. Maar misschien wist hij het zelf wel. De hoes is een prachtig ontwerp van de Brugse kunstenaar Sammy Slabbinck dat na Cohen’s dood anders overkomt dan voordien. Cohen verschijnt in een duister kader dat hem van ons scheidt; alleen een hand en een laatste sigaret verbinden hem nog met ons.

Een song van Leonard Cohen is poëzie op een vaak meeslepende melodie die nochtans je hersenen kraakt maar ook je hart en je ziel. Begrijpen deed ik het nooit meteen. De beelden die hij op elkaar laat volgen in zijn teksten sluiten zelden naadloos aaneen. Er zit ruimte tussen. De samenhang moet je zelf ontdekken, maar daarin wordt je zelf ontdekt in de naaktheid van het menselijk bestaan buiten het paradijs. Dat is bij Cohen nochtans altijd een bestaan voor het aangezicht van God. De liefde is voor hem daarom de meest fundamentele verhouding van het menselijk bestaan, zowel in zijn menselijke gestalten als ook in verhouding tot God. Daarom zingt hij vaak tegelijkertijd over de liefde en over God. Steeds is er dan een diep besef van de afstand die er tussen geliefden blijft bestaan. De liefde verlangt naar eenwording vanwege de afstand die blijft.

Het laatste album spreekt aangrijpend over God vanuit deze afstand en de duisternis die erin is, m.n. de titelsong ‘You want it darker’. Het deed me aan psalm 88 denken: De gloed van uw toorn overweldigt mij, uw verschrikkingen maken mij sprakeloos, als water omringen ze mij, dag aan dag, van alle kanten sluiten ze mij in. Mijn beste vrienden hebt u van mij vervreemd, mijn enige metgezel is de duisternis.

En toch klinkt in dit album ook Psalm 23:

Al gaat mijn weg door een donker dal, ik vrees geen gevaar, want u bent bij mij, uw stok en uw staf, zij geven mij moed.

In ‘You want it darker’ klinkt dat zo:

If You are the dealer, I’m out of the game.
If You are the healer, it means I’m broken and lame.
If Thine is the glory then mine must be the shame.
You want it darker, we kill the flame.
Magnified, sanctified, be thy Holy Name,
vilified, crucified, in the human frame.
A million candles burning for the help that never came.
You want it darker.
Hineni, hineni, I’m ready, my Lord.

Het is een tekst die ook aan het eind van het lied terugkomt. ‘Hineni’ is Hebreeuws voor ‘Zie, hier ben ik’. Het is het woord van Abraham als God hem vraagt zijn zoon te offeren en het is het woord van Mozes bij het brandende braambos.

Leonard Cohen was jood. Maar hij schuwde het niet christelijke geloofstaal te gebruiken voor wat gedeelde geloofservaringen kunnen zijn tussen joden en christenen. Zijn werk laat de mogelijkheid zien van een joods-christelijke dialoog op grond van de meest fundamentele menselijke levensvragen. De traumatische geschiedenis van Kerk en Israël laat helaas zulk een dialoog nauwelijks nog toe maar Cohen deed het met een adembenemende vrijmoedigheid.

Een andere song van hetzelfde album, met de titel ‘Treaty’, heeft ook het menselijk verlangen naar God tot thema. Er spreekt een Lutherse vroomheid uit die goed weet dat er van de menselijke kant niets te doen is dat ons dichter bij God kan brengen. Maar toch: I wish there was a treaty I could sign, between Your love and mine. Het menselijke bestaan voor Gods aangezicht is als dat van de slang: ‘I heard the snake was baffled by his sin. He shed his scales to find the snake within. But born again is born without a skin. The poison enters into everything’.

Zo is het. En toch is het steeds God die de afstand overbrugt en Zelf zegt: ‘Hinneni. Zie, hier ben Ik’ zoals in Jesaja 52:6. En God belooft dan vervolgens de komst van de lijdende knecht des Heren.

Frans van der Sar