Voor we kort “antisemitisme” behandelen, laten we eerst een aantal begrippen toelichten; begrippen die vaak door elkaar worden gehaald, of als synoniemen worden gebruikt.[1]
Met “Jodenhaat” wordt verwezen naar vijandelijke gevoelens tegenover Joden in het algemeen.
Jodenhaat duidt de negatieve stereotypen van Joden in de samenleving aan, en de uitsluiting van Joden van (delen van) het maatschappelijk leven. Het is de overtuiging dat Joden actief door de overheid bestreden moeten worden, in hun rechten beperkt moeten worden, en in het uiterste geval geheel moeten verdwijnen.
Jodenhaat in een samenleving wijst erop dat er iets mis is met de samenleving als geheel.
Met “anti-Judaïsme” wordt bedoeld op de negatieve opstelling van de Christelijke kerk en de Islam tegenover het Jodendom als religie en tegenover de Joden als aanhangers van die religie.
Anti-Judaïsme is gebaseerd op religieuze vooronderstellingen en vooroordelen, zoals de overtuiging dat “de” Joden Godsmoordenaars zijn en dat zij gediscrimineerd mogen/moeten worden omdat zij Jezus hebben verworpen.
“Antisemitisme” verwijst naar de racistische vorm van Jodenhaat die in de negentiende eeuw is ontstaan en zich richt tegen het Joodse “ras”. De term “antisemitisme” is dus een relatief jong begrip. In de huidige tijd wordt “antisemitisme” in brede zin opgevat als de verzamelterm voor al het anti-Joods denken en handelen.
Antisemitisme gaat over de ingebeelde Jood, en door die bril kijkt men naar de Joden. Antisemitisme is heel fluïde en dynamisch, maar met een continuïteit van sprookjes en verhalen, dat deel uitmaakt van het collectief geheugen en een collectieve psychose. Het pretendeert een antwoord te vinden op problemen die men projecteert op de ingebeelde Jood. De Joden zijn de oorzaak van alle problemen in de wereld. Alle schuld wordt bij de Joden gelegd.
Prof. Deborah Lipstadt onderscheidt vier verschillende typologieën van antisemitisme:[2]
- De extremist
gaat uit van de suprematie van witte mensen en is sterk raciaal.
- De ondersteuner
is zelf als leider geen antisemiet, maar faciliteert en verspreidt uitingen van antisemitisme. Die persoon zegt of doet dingen die anderen in staat stellen antisemitische dingen te zeggen of te doen.
- De beleefde (of het “antisemitisme tijdens etentjes”)
heeft het over de Joodse invloed in de wereld waar men niet veel van moet hebben, maar men zegt erbij dat zijn beste vrienden Joods zijn.
- De onopzettelijke
is een aardig en goedbedoeld persoon die er zich niet van bewust is dat bepaalde antisemitische clichés gewoon zijn geworden en op deze manier in stand worden gehouden. Die persoon vertelt zonder blikken of blozen aan zijn of haar joodse vrienden hoe die joodse handelaar toch echt een typische sjacheraar is die uit is op jouw geld.
Antisemitisme is soms zichtbaar (bv. door het bekladden van synagogen), en het is ook een politiek instrument (bv. de hele discussie en beslissingen over onverdoofd slachten).
Maar antisemitisme is veel meer dan een aanval op Joden, het is een aanval op een groot deel van de westerse maatschappij, want antisemitisme bloeit op in een samenleving die intolerant is tegenover anderen, of het nu gaat over migranten, of over raciale of religieuze minderheden. Daardoor is antisemitisme een bedreiging voor het welzijn van elke open, rechtvaardige en democratische samenleving. Joden tot zondebok maken is een manier om de kerk, de bevolking en de samenleving te verdelen. De laatste jaren is deze haatspraak helaas gegroeid door het internet en de sociale media.
Antisemitisme moet op dezelfde serieuze manier worden aangepakt als racisme, seksisme, homofobie, en islamofobie. Maar antisemitisme bestrijden is het werk van niet-Joden, en niet van Joden want dit is olie op het vuur.
De brochure “Antisemitisme – vooroordelen, uitsluitingen, projecties – en wat wij daartegen kunnen doen” van de Werkgroep voor de contacten met het joodse volk geeft een inspirerende kijk hoe wij als kerk een leidende rol kunnen spelen in de bestrijding van antisemitisme en bevat een aantal praktische tips om met antisemitisme en Jodenhaat om te gaan.
Harry Sinnaghel
[1] Smelik K.A.D. (2015), Antisemitisme, Actualiteit van een historische ontwikkeling. Antwerpen: Garant, pp. 16-18
[2] Lipstadt, D. (2019), Antisemitism – Here and Now. New York: Schocken Books
