Belgisch-Duits Convent 2025
Als de wereld gek wordt…
Omgaan met de crises van de democratie
Na bijeenkomsten in België (Brussel) in 2023 en West-Duitsland (Frenswegen) in 2024 kwam de Belgisch-Duitse Conventie dit jaar bijeen in Oost-Duitsland. Al meer dan 60 jaar komen protestantse christenen op wisselende locaties bijeen. Zo ontstond een op Europa gerichte en grensoverschrijdende ontmoeting die tot op de dag van vandaag voortduurt. Actuele maatschappelijke vraagstukken staan centraal in de uitwisseling, zo ook dit jaar, toen de conventie zich bezighield met het thema “Omgaan met de crises van de democratie”.
De democratie staat steeds meer onder druk. Het vertrouwen in de gevestigde partijen neemt af, extreme partijen winnen aan populariteit en de polarisatie neemt in zorgwekkende mate toe. Tijdens de bijeenkomst werd de situatie in België en Duitsland nader bekeken en geanalyseerd en werd de vraag gesteld of en hoe kerk en gemeente de democratie kunnen versterken, bevorderen en beschermen.
De bijeenkomst vond plaats in het Evangelische Allianzhaus Bad Blankenburg in Thüringen. Het Allianzhaus werd in 1886 opgericht en bestaat vandaag de dag uit een ensemble van verscheidene gebouwen voor conferenties en overnachtingen.
Er is ook een café en een hotel. Omdat het geheel op een helling is gebouwd, kunt u vanaf daar genieten van het uitzicht over het dorp, de lutherse kerk en de tegenoverliggende beboste heuvels van het Thüringer Woud.
Opvallend is de oude conferentiezaal, waar jaarlijks ongeveer 2500 deelnemers aan de conferentie van de Evagelische Alliantie kunnen samenkomen. In drukke periodes waren dat zelfs 5000 deelnemers.
Wij waren “slechts” met 35 deelnemers aan het Convent uit België en Duitsland, die in lezingen, discussies en werkgroepen het thema vanuit verschillende perspectieven benaderden..
Superintendent Michael Wegner en preses Christiane Linke van de districtsraad verwelkomden het Convent in het landelijke kerkdistrict Rudolstadt-Saalfeld, dat ongeveer 26.000 leden en 146 kerkgebouwen telt. De kleinste dorpsgemeente bestaat uit 12 leden. In veel plaatsen is de kerkgemeente naast de brandweer de laatst overgebleven instelling. Wegner vertelde over een gevoel van achterstelling dat sterker was geworden. Dit zou ertoe hebben bijgedragen dat de populistische AfD bij de Bondsdagverkiezingen in alle kiesdistricten de meerderheid heeft behaald.
Het evangelische kerkdistrict Rudolstadt-Saalfeld – onderdeel van de Evangelische Kirche in Mitteldeutschland (EKM) – startte 14 dagen voor de verkiezingen een grote poster- en onlinecampagne en bracht voor de kerken en op sociale internetplatforms op een zichtbare manier en in felle kleuren en krachtige zinnen het evangelie tot uitdrukking: “Laat je niet ompraten” (Spr 1,10), “Wees niet bang” (2 Kor 4,6-10), “Overwin het kwade met het goede” (Rom 12,21) “Sticht vrede” (Matth 5,9) (zie ook https://www.lassdichnichtbequatschen.de/).
Ook op andere plaatsen zet het kerkdistrict zich in en houdt het het kerkelijk leven in stand door middel van een “vrijwilligersplan”, waaraan ongeveer 60 musici en 30 lekenpredikers deelnemen. Op de Open Monumentendag werd in alle kerken een kerkdienst gehouden. Hiervoor was een liturgieboekje gemaakt, “Orientierung – Wertvoll und unersetzlich” (Oriëntatie – Waardevol en onvervangbaar), dat ook op plaatsen waar geen fulltime medewerkers meer zijn, door vrijwilligers kon worden voorgelezen.
Een project waarbij ‘rondtrekkende musici’ orgellessen aanbieden in de eigen kerk ter plaatse, valt in de smaak bij jongeren in de dorpen. Ondanks het demografisch veroorzaakte ledentalverlies is de stemming in de kerkgemeenten positief, aldus Linke.
De eerste lezing van dr. Cynthia Freund-Möller, wetenschappelijk medewerker aan het Instituut voor Democratie en Burgermaatschappij in Jena, belichtte de kenmerken van een vibe shift. Dat is de verandering in de collectieve stemming, taal, esthetiek en interpretatiepatronen, die momenteel in antidemocratische richting gaan. De welkomstcultuur van 2015 is uitgegroeid tot een afwijzingscultuur in 2025. In Thüringen is een extreemrechtse normalisering in het dagelijks leven waarneembaar. Freund-Möller wees niet alleen op mondiale allianties, maar ook op de manier waarop de ideologische en digitale dynamiek doorwerkt in scholen, kerken en jeugdgroepen. Dit vormt een bijzondere uitdaging voor de kerk. Net als Wegner benadrukte zij hoe belangrijk het is om in plaats van moraliseren en beleren een christelijke houding zichtbaar te maken. Aan de hand van voorbeelden legde ze uit hoe initiatieven zoals “Kirche stärkt Demokratie” (Kerk versterkt democratie) ruimte kunnen creëren voor gesprekken en voor een democratische cultuur waarin gemeenschappen een houding kunnen ontwikkelen.
Professor em. Koen Geens, voormalig Belgisch minister van Justitie, die via een videoverbinding aanwezig was, constateert een verschuiving van de christendemocraten naar rechts. Democratie en het naleven van wettelijke regels zijn het resultaat van opvoeding en onderwijs. Al op school moet het gaan om het leren van regels om met elkaar te kunnen samenleven. Vanuit juridisch oogpunt analyseerde hij de spanningsvelden tussen vrijheid van meningsuiting, vrijheid van godsdienst, democratie en de wet en stelde hij de spannende vraag wat in geval van een conflict sterker is: democratie of de rechtsstaat. Het gevaar is dat burgers zich in een noodtoestand gedragen als consumenten die geen verantwoordelijkheid nemen. Geens benadrukte nadrukkelijk hoe belangrijk het is om in delicate situaties de vrijheid te beschermen. In extreme gevallen, bijvoorbeeld wanneer haatzaaiende taal tot geweld leidt, moeten de vrijheid van godsdienst of de vrijheid van meningsuiting worden gesanctioneerd. Tot slot concludeerde hij: “De rechtsstaat heeft onder democratische controle betere overlevingskansen.”
De decaan van de faculteit Protestantse Theologie en Religiewetenschappen in Brussel, prof. dr. Johan Temmerman, analyseerde de crises van de democratie aan de hand van een ellips met de brandpunten “populisme” en “identiteit” en toonde aan hoe paradoxaal hun relatie tot elkaar is: terwijl de een de identiteit van het eigen volk benadrukte, leerde het postmodernisme dat diversiteit de identiteit van het volk vormt. De crisis van de democratie ontvouwt zich in een betekenisvacuüm waarin waarheden vloeiend zijn geworden. Om de democratische crisis te overwinnen, pleitte hij ervoor om vanuit kerkelijk en theologisch perspectief duidelijker op te komen voor dialoog en vooral voor de bereidheid om te luisteren. De basis van de christelijke traditie, dat alle mensen in Christus broeders en zusters zijn, bevordert gelijkheid en inclusief samenleven en kan als voorbeeld dienen voor democratische besluitvorming.
De vertegenwoordiger van de protestantse kerken in Hessen, Oberkirchenrat Ds. Dr. Martin Mencke, schetste de relatie van de protestantse kerk tot de democratie, van de recente crisis van de kerken met de CDU tot het democratiememorandum uit 1985, waarin de democratie wordt geprezen als een staats- en bestuursvorm die gebaseerd is op de waardigheid van de mens. Vandaag de dag rijst, gezien het toenemende populisme, de vraag: met wie praat je? Met wie niet? Onder welke voorwaarden zijn gesprekken mogelijk met mensen die anderen uitsluiten? Hij verwees naar het initiatief van de “Verständigungsorte” (plaatsen van begrip) van de kerk en de diaconie, waar mensen samenkomen en verschillende standpunten bespreken en begrijpen, en waar bruggen tussen verschillende meningen kunnen ontstaan. Ze mogen echter geen podium bieden aan degenen die niet openstaan voor tolerantie en dialoog. Mencke zei heel duidelijk – en gaf daarmee ook het standpunt van het convent weer: “De menselijke waardigheid is voor christenen niet onderhandelbaar.” Hij riep ook op tot kritische solidariteit met politieke mandatarissen.
In werkgroepen werden de lezingen en vragen opgepakt en uitgediept. Daarbij ging het steeds om de vraag hoe de kerk de democratie kan versterken, de dialoog kan bevorderen en haar boodschap van naastenliefde hoorbaar en zichtbaar kan maken. De kerk moet zich meer openstellen en zich meer inzetten. Dit gebeurt al door middel van kerkmobielen, cultuur en discussie in de kerken en ook digitaal.
Zeer bemoedigend waren de terugblikken van em. bisschop Axel Noack, voormalig bisschop van de evangelische kerk van de kerkprovincie Saksen, op de geweldloze revolutie van de DDR in 1889/1990 en van de voormalige minister-president van Thüringen, Christine Lieberknecht, die zich als christin actief inzet voor de democratie.
Het Convent maakte ook een uitstapje naar Rudolstadt en bezocht daar de Andreaskirche met haar rijke ornamentele en figuratieve versieringen.
De slotdienst in de lutherse stadskerk St. Nicolai in Bad Blankenburg moedigde aan om te blijven geloven, ook en juist wanneer de wereld gek wordt. Andreas Martz (priester van de nieuw-apostolische gemeente Gera, woordvoerder van de werkgroep van christelijke kerken in Gera) benadrukte in zijn preek de kracht van liefde, die het kwaad kan overwinnen.
Tijdens de conferentie werd duidelijk: toekijken is gevaarlijk. Het mag niet zo zijn dat extreme standpunten normaal worden.
Als christenen verheffen wij onze stem wanneer mensen worden gediscrimineerd. Zo luidde het gebed aan het einde van het Convent:
Onze handen zijn instrumenten van vrede om te herstellen wat vernield is, om op te bouwen wat afgebroken is, om de gewonden te genezen, om te zegenen in plaats van te vervloeken.
Wij vragen om gerechtigheid en vrede op de hele aarde.
Dominee Bärbel Büssow, vertegenwoordiger van het kerkdistrict Aken voor het Euregio-werk
Beeld: ChatGPT
