St-Martin-In-The-Fields website

In 2018 was ik met de staf en de studenten van het Remonstrants Seminarium (VU, Amsterdam) op studiereis in Londen. We bezochten er verschillende initiatieven die te maken hadden met kerkinnovatie. De plek waar de vernieuwing het meest ondernemend werd aangepakt, was St. Martin-in-the-Fields, een monumentale kerk aan het bekende Trafalgar Square. We troffen er een bruisende kerkgemeenschap die zich krachtig manifesteerde op liturgisch, sociaal en cultureel vlak en er bovendien in geslaagd was eigen inkomsten te genereren om dit allemaal te kunnen betalen.

De liturgie was een speerpunt voor het gemeenteleven, maar was er tevens op gericht zo open mogelijk te zijn. De diaconie had een programma voor een groot aantal mensen die op straat leefden. En er waren concerten van een kwaliteit waar men vanuit alle hoeken op afkwam, gewoonlijk twee of drie per week. Er was ook nog een expositie van hedendaagse kunst.

De inkomsten kwamen voor een groot deel uit een restaurant in de crypte, dat bomvol zat toen wij er waren. Er komen veel toeristen. Het restaurant was volledig bedrijfsmatig opgezet, met een normaal betaalde staf en een winstgevende opzet. Er was daarnaast een kleine maar uitstekende boekhandel met theologie en geloofsliteratuur. Voor de avondconcerten werden tickets verkocht. De lunchconcerten werkten met een vrije bijdrage, maar ook daar hadden ze niet te klagen over de opbrengst.

 

De geestelijk vader van dit alles was Samuel Wells, die een visie ontwikkelde waarin ‘de 4 C’s’ samenkwamen: Congregation, Culture, Compassion en Commerce. In zijn visie, die hij inmiddels in een heel aantal boeken heeft neergelegd, horen die vier elementen bij elkaar – pas gezamenlijk, en in onderlinge samenhang, maken ze het gemeenteleven compleet. Het meest opvallend is misschien wel zijn positieve houding ten aanzien van bedrijvigheid. Voor hem hoort ondernemerschap net zo goed bij de rijkdom van het menselijk leven. En waarom zou je daar als kerk dan geen gebruik van maken? In zijn ogen is het eerder een onnatuurlijke zaak als je je als kerk afhankelijk maakt van andermans goedgevigheid.

 

Toen wij er waren, was St. Martin-in-the-Fields nog maar iets meer dan een jaar daarvoor gestart met een netwerk. De gedachte was dat er ongetwijfeld meer kerken zijn die graag meer doen dan alleen het hoofd boven water houden en op zoek zijn naar nieuwe manieren om de kracht van het evangelie te vertalen in de vitaliteit en uitstraling van de kerk.

Dat netwerk heet: HeartEdge, wat bedoelt een afkorting te zijn van ‘At the heart, on the edge’. Met een reeks aan associaties. Middenin de stad, dichtbij het hart van het evangelie, op de grens van kerk en samenleving, met de blik naar beide richtingen, aandacht en ruimte voor wie zich aan de rand van de samenleving bevinden, aandacht en ruimte voor wie zich aan de rand van de kerk bevinden en niet zo zeker weten of ze wel kunnen of willen geloven, ‘cutting edge’ met programma’s op het scherpst van de snede, met zo hoog mogelijke kwaliteit. Een niet-defensieve kerk, open naar de cultuur, zich bewust van zij te brengen heeft, maar evenzeer in staat om te luisteren, met compassie als een van de hoofdwaarden. En niet te beroerd om dingen professioneel-bedrijfsmatig aan te pakken en daar ook risico’s bij te durven lopen.

 

In die tijd was Jonathan Evens de directeur van HeartEdge, inmiddels heeft hij het stokje doorgegeven aan Heather Cracknell.

 

Het netwerk breidde zich uit door het Verenigd Koninkrijk maar vervolgens ook de oceaan en het Kanaal over. Wij waren niet de eerste Nederlandse groep die er op bezoek kwamen. Er volgde in 2019 een conferentie in Amsterdam, en inmiddels is er een Nederlandse tak van het netwerk opgericht.

In België waren we nog niet zover, al heb ik in de Anglicaanse Holy Trinity-kerk in Brussel al wel enige HeartEdge-adepten mogen ontmoeten. Maar ik heb het gevoel dat ook onze Belgische VPKB hier haar voordeel mee kan doen. Waarom? Ik noem een aantal punten.

 

1. Het evangelie heeft betrekking op het gehele leven, niet alleen op een soort afgezonderd spiritueel domein. Alle aspecten van ons bestaan zijn in beeld. Een complete manier van kerkzijn laat dat zien. Zo zouden we ook in België kerk kunnen zijn. Het helpt dat er een visie is uitgedacht waarin de vier aspecten waarin zich dat uit (congregation, culture, compassion, commerce) ‘holistisch’ zijn samengedacht. Het is een complete kerkvisie die ook in ons land predikanten en kader kan inspireren.
2. De sterke gerichtheid van HeartEdge op het leggen van verbindingen tussen binnen en buiten, zou ook voor de VPKB nuttig zijn. Door de vaak marginale plaats van de protestanten in ons land is dat nog veel harder noodzakelijk dat in het VK. Er hoeft niet zo’n strak onderscheid te zijn tussen wie er bij horen en wie misschien ook geïnteresseerd zijn (al is het maar voor één keer). En er zou meer ruimte gemaakt kunnen worden voor wat anderen, die niet tot de kern behoren, kunnen bijdragen. Predikanten en kerkenraad kunnen zich erop toeleggen, ook voor de gewone gemeente, om te zien wat er zich ‘on the edge’ bevindt en leren daarop in te spelen. Een open, naar buiten gerichte blik, zeker waar het de directe omgeving en context van de gemeente betreft, zou standaard moeten zijn.
3. Hetzelfde kan gelden voor de manier waarop de kerk met haar liturgie omgaat. Liturgie kan buitensluitend werken óf verbindend zijn. Zonder aan stijl of kwaliteit te verliezen, kan er gelet worden op verstaanbaarheid, toegankelijkheid en ruimte voor groepen die nog te vaak worden buitengesloten. In de bundel Liturgy on the Edge onder redactie van Samuel Wells is een aantal aansprekende voorbeelden te vinden.
4. De mogelijkheden die we in de VPKB al meer en meer benutten om juist op sociaal vlak goed acte de présence te geven, kunnen uitgebreid worden met meer aandacht voor een andere c, die van de cultuur. Laat onze gebouwen ook maar plekken zijn voor de beste muziek, voor kunst, voor theateroptredens of voor lezingen en debat. Sommige kerkgebouwen hebben daar een meer dan gemiddeld geschikte ruimte en locatie in de stad voor. Vanuit HeartEdge komt nog de aanbeveling om zulke dingen niet je eentje te doen, maar gebruik te maken van de partnerschappen die zich dan al heel snel aandienen. Ook in België ontbreekt het niet aan vormings- en culturele instellingen die daarvoor in aanmerking komen.
5. De commerce-kant is mogelijk interessant om te doordenken – als alternatief financieringsmodel naast het huidige systeem. Onmiskenbaar is het huidige ongemak van de financiële situatie van onze Belgische kerk, het woekeren met predikantsplaatsen, de moeite die gemeentes met de cibels hebben. En meer principieel: hoe voelen we ons bij de afhankelijkheid van een belangrijk deel van onze financiering door de overheid?
6. Met de pioniersopleiding en verhoopte bijbehorende praktijk en met het City Chaplaincy project zijn we al bezig met opnieuw nadenken over het voorgangerschap en de ambten binnen de VPKB. Ook een gewone predikant zou in de toekomst wel eens meer als een ondernemer moeten gaan opereren. Op zijn minst zal van hem of haar een ondernemende geest verwacht gaan worden.
7. Deelnemen aan een innovatief netwerk lijkt me zonder meer nuttig voor de VPKB. Deelnemen aan een wederkerig netwerk zorgt voor steun en inspiratie, samen op denken in moeilijke situaties, het ontdekken van nieuwe mogelijkheden. Het delen van ervaringen en bronnen is altijd goed.
8. Voor ons aan de FPTR/sectie Praktische theologie is het een belangrijke inspiratiebron in verband met het project Brussels City Chaplaincy, dat zowel een academisch programma is als een project ten dienste van de kerk. https://www.fptr.be/nl/page_city-chaplaincy-project_336.aspx Onze eerste studiedag (maart 2022) was programmatisch getiteld ‘Being There for the City’ en onze tweede (november 2022) ‘Church in Transition’. In dat spoor hopen wij verder te werken.

 

‘Brussels City Chaplaincy’ is a project of the Faculty of Protestant Theology and Religious Studies (FPTR) developed in cooperation with the Protestant Church Brussels Graanmarktkerk (PKB). It has started in 2022. It is intended to constitute a network on the city-oriented presence of churches, Christian organizations and religious professionals in Brussels. It is ecumenical in intention. One of its main goals is to form a learning/working community on the topic of ‘city chaplaincy’ – the cultural, social or spiritual presence of the church in the context of the city. It also hopes to serve as a testing ground for new initiatives in the field of ‘being there for the city’.

 

Ds Bert Dicou

 

Beeld: wikimedia – Photograph by Mike Peel (www.mikepeel.net) – permission: CC-BY-SA-4.0. Please attribute as per the author line above.