Op 21 maart 2024 overleed ds Marc Lenders, één van de oprichtende leden van de Werkgroep Kerk in de Samenleving. Tijdens de dankdienst voor zijn leven, in de Botanique kerk te Brussel, sprak ds Laurence Flachon op 28 maart 2024 de onderstaande tekst uit.

 

De reis van het leven

De kinderen van Marc Lenders hebben me gevraagd om iets te zeggen over Marc’s leven en deze bijzondere roeping van hem: het bouwen van banden tussen de kerken en Europa, het nadenken over de gevolgen van het geloof in het ethisch handelen van instellingen in opbouw en het dragen van – zo was zijn overtuiging – een echt project voor de samenleving.

Marc was een man van dialoog en onderzoek, met een diepe en welwillende menselijkheid.

Marc werd geboren in een Franstalig gezin en studeerde in Brussel aan de Nederlandstalige protestantse school “Reine Juliana” en vervolgens aan de R. Catteau Athénée. Vanuit een solide gereformeerde achtergrond – zijn grootvader van vaderskant was het eerste Belgische lid van de Nederlandse Gereformeerde gemeente in Brussel – studeerde hij aan de Vrije Universiteit in Amsterdam (1953-54) en vervolgens aan de Faculté libre de théologie protestante in Aix-en-Provence (1954-58).

Na zijn huwelijk vervulde Marc zijn militaire dienstplicht in Antwerpen tijdens de Cubacrisis en werd hij militair aalmoezenier. Zijn eerste gemeente was de Waalse Begijnhofkerk, een kleine maar dynamische Waalse parochie in Haarlem, waar hij woonde met zijn vrouw en drie kinderen.

In 1966 accepteerde Marc de gecombineerde oproep van de Nederlandse Hervormde Kerk en de Oecumenische Groep Brussel – een groep van Europese ambtenaren en pastores die in 1959 was opgericht – voor een functie in Brussel, met nogal vage contouren, maar waarvan de Europese en oecumenische aspecten hem motiveerden om de uitdaging aan te gaan.

Op 25 september 1966 werd hij aangesteld in de Belliardstraat als “permanent medewerker” van het Oecumenisch Centrum. Hij moest een dialoog opzetten met Europese ambtenaren, van tijd tot tijd preken in de Katelijne Kerk in Brussel en zes uur les geven aan de Europese School.

Dit was het begin van een avontuur waaraan hij zijn hele carrière heeft gewijd.

Tijdens de eerste jaren van zijn werk was een van de belangrijkste doelstellingen van dominee Lenders om de kerken te overtuigen van het belang van het Europese project. Er moest een werkmethode worden gevonden. Marc was er het type niet naar om met een kerkkraag om door de gangen van de Europese Commissie te dwalen en te wachten tot een ambtenaar hem benaderde!

Hij smeedde banden met de Europese ambtenaren door te vertrouwen op degenen die de oecumenische vereniging bezochten en gaf de voorkeur aan informele ontmoetingen, het organiseren van lunchdebatten, bezinningsgroepen, enz. De les die ik uit deze ervaring heb getrokken is dat een echte dialoog alleen mogelijk is als er een ruimte is tussen de man of vrouw tegenover je en zijn of haar werk of functie. Die ruimte is waar het allemaal begint. En degenen van ons die betrokken waren bij de oecumenische dialoog wisten dit heel goed,” zegt hij in Win Burton’s boek over hem.[i]

In plaats van “de Kerk te vertegenwoordigen” heeft Marc altijd de voorkeur gegeven aan intermenselijk contact om een vertrouwensrelatie op te bouwen en een denkproces op gang te brengen dat hem in staat stelt afstand te nemen van een sterk hiërarchisch Europees systeem: “Wij waren geen mensen die pressiegroepen vertegenwoordigden. Mijn zorg was om verder te gaan met een geïncarneerde theologie waarin de politieke dimensie een echte rol zou spelen. Deze ethiek is geen toevoeging, maar is direct betrokken bij de manier waarop we de boodschap van het evangelie begrijpen[ii]

Deze manier van werken was zijn handelsmerk. Gevoelig voor verzoening, voor een evenwichtige verhouding tussen politiek en economie, voor de kwaliteit en transparantie van onze democratieën, maar ook vastbesloten om zich te verzetten tegen een ‘fort Europa’ dat zich niet zou bezighouden met vragen van rechtvaardigheid tussen Noord en Zuid. Marc zei dat zijn motivatie diep van binnen gevoed werd door “de missie van de Kerk, die erin bestaat het komende Koninkrijk te verkondigen door tekenen te plaatsen die deze hoop uitdrukken. Omdat ze moeten getuigen van de komende vernieuwing van alle dingen, moeten de kerken degenen die verantwoordelijk zijn voor het Europese project eraan herinneren dat hun mandaat veel verder gaat dan beheer: het omvat het verkennen van mogelijkheden. Deze mogelijkheden moeten het onderwerp zijn van debat tussen de verschillende componenten van de civiele samenleving. Onder hen hebben de Kerken de plicht om zich uit te spreken over deze mogelijkheden en ze in een ethisch perspectief te plaatsen.”

Beetje bij beetje wierp dit werk vruchten af: Marc had lange tijd alleen gewerkt binnen de Europese Oecumenische Commissie voor Kerk en Samenleving (EECCS), maar aan het eind van de jaren 80 besloten de kerken zich meer te interesseren voor wat er in Brussel gebeurde en werd het EECCS-team versterkt. Aan het begin van de jaren ’90 lanceerde Jacques Delors zijn oproep om Europa een “ziel” te geven, om het dichter bij de burgers te brengen en meer politiek dan technocratisch: Marc was – samen met zijn levenslange vriend Helmut von Verschuer – een van de meest actieve architecten van dit programma.

Vanaf 1997 werd de EECCS geleidelijk geïntegreerd in de Conferentie van Europese Kerken (CEC).

Marc ging in 1999 met pensioen en liet het beeld achter zich van een man van de dialoog, die graag banden wilde smeden tussen de kerken, maar ook tussen christenen en de politieke instellingen die hen vertegenwoordigen. Als overtuigd Europeaan hield hij vol dat het publieke debat over ethische kwesties – of het nu gaat om sociale, politieke, economische of milieukwesties – integraal deel uitmaakt van de toewijding van de kerken aan het evangelie. Vragen met betrekking tot ecologie en klimaatrechtvaardigheid lagen hem bijzonder na aan het hart, en al heel vroeg daagde de EECCS de Commissie uit over dit onderwerp dankzij zijn werk.[iii]

Hij bleef zich inzetten als lid van de groep “Kerk in de Samenleving” van de VPKB, die niet alleen profiteerde van zijn deskundigheid, maar ook van zijn vriendelijke aanwezigheid, zijn subtiele humor en zijn interesse in elke actualiteit die een woord van de Kerk zou kunnen vereisen, waardoor hij tot het einde toe aandachtig bleef voor deze wereld.

Dank je wel, Marc. Je was voor velen – vaak zonder het te willen of the weten, gezien je grote nederigheid – een opmerkelijke bron van inspiratie, een van degenen die helpen roepingen te baren. Je blijft in onze herinnering en in ons hart.

 

Laurence Flachon

 

[i] Win Burton, The European Vision and the Churches, The legacy of Marc Lenders, Globethics.net CEC No.1, 2015, p. 244.

[ii] Geïnterviewd op 23 juni 2015 door L. Flachon

[iii] Interviews van 20 januari 1995 en 23 juni 2015 door L. Flachon.